Toplumda yaygın inanış şudur: Bir çocuğun nasıl bir yetişkin olacağını büyük ölçüde ebeveynlerin tavırları belirler. Sevgi, disiplin, eğitim ve aile değerleri, çocuğun kişiliğini şekillendirir. Ancak Judith Rich Harris, Nurture Assumption adlı kitabında bu varsayıma meydan okur:
Çocukların kişilik gelişiminde en büyük etken ebeveynler değil, akran gruplarıdır.
Judith Rich Harris Kimdir?
Harris, akademik kariyerini tamamlayamadan psikoloji dünyasında büyük tartışma yaratan bir yazardır. Harvard’dan sağlık sorunları nedeniyle ayrılmış, ancak kendi araştırma ve gözlemleriyle psikolojiye katkıda bulunmuştur. 1998’de yayımlanan The Nurture Assumption kitabı, hem övgü hem de sert eleştiriler almış ve psikoloji literatüründe çığır açıcı bir tartışma başlatmıştır.
Kitabın Temel Tezi
Harris’in ana mesajı şudur:
Ebeveynlerin çocuk üzerindeki etkisi sanıldığından çok daha sınırlıdır. Çocuklar kişiliklerini ve sosyal kimliklerini akran grupları aracılığıyla geliştirirler.
Yani “doğa mı (genetik), yoksa yetiştirme mi (çevre)?” tartışmasında, Harris üçüncü bir boyut ekler: akran etkisi.
Nurture Assumption Nedir?
Kitabın başlığında yer alan “nurture assumption” ifadesi, psikoloji dünyasında uzun yıllardır kabul gören şu varsayımı temsil eder:
-
Çocuğun kişiliğini şekillendiren en önemli faktör, anne-babanın yetiştirme tarzıdır.
Harris, bu varsayımın hatalı olduğunu iddia eder. Ona göre:
-
Genetik faktörler kişilik üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.
-
Çocukların sosyal davranışları ve kimlikleri ise ebeveynlerden çok akran grupları tarafından şekillenir.
Ebeveyn Etkisinin Sınırları
Harris, ebeveynlerin etkisini tamamen reddetmez, fakat şu noktalara dikkat çeker:
-
Çocuklar evde ebeveynleriyle farklı, okulda ve arkadaşlarıyla farklı davranır.
-
Çocuğun kişiliğinin kalıcı özellikleri, daha çok akran grubuna uyum sağlarken gelişir.
-
Ebeveyn etkisi kısa vadeli alışkanlıklar yaratabilir, fakat uzun vadeli kişilik özelliklerini belirlemez.
Akranların Gücü
Kitap, akran gruplarının çocuk gelişimindeki rolünü detaylı biçimde inceler:
-
Çocuklar akranlarından dil, sosyal normlar ve kimlik öğrenir.
-
Okulda ve oyun gruplarında sergilenen davranışlar, yetişkinlikteki kişilik özelliklerini daha fazla etkiler.
-
Grup aidiyeti, bireyin benlik algısını ebeveynlerden daha güçlü biçimde şekillendirir.
Örneğin göçmen ailelerin çocukları genellikle ebeveynlerinin dilini değil, akran grubunun konuştuğu dili tercih eder.
Doğa, Yetiştirme ve Akran Etkileşimi
Harris’in modelinde üç faktör etkileşim halindedir:
-
Genetik: Çocuğun mizacı, zekâsı ve yatkınlıkları.
-
Ebeveyn: Temel bakım, güvenlik ve değerler.
-
Akranlar: Sosyal kimlik, davranış kalıpları ve kişilik gelişimi.
Bu bakış açısı, gelişim psikolojisini yalnızca “doğa mı çevre mi?” ikileminden çıkarıp daha geniş bir çerçeveye oturtur.
Bilimsel Kanıtlar
Harris, kitabında birçok araştırmaya atıf yapar:
-
İkiz çalışmaları: Aynı evde büyüyen tek yumurta ikizleri bile farklı kişilikler geliştirebilir.
-
Evlat edinme çalışmaları: Çocukların kişilikleri biyolojik ebeveynlerine, üvey ebeveynlerinden daha çok benzer.
-
Sosyal psikoloji bulguları: Çocukların davranışları, akran grubunun normlarına uyum sağlamak için değişir.
Günlük Hayata Yansımalar
The Nurture Assumption ebeveynler için çarpıcı dersler içerir:
-
Çocuğunuzun kişiliğini “tamamen sizin şekillendirdiğiniz” yanılgısından kurtulun.
-
Akran gruplarını küçümsemeyin; çocuğunuzun sosyal çevresini dikkatle seçmesine yardımcı olun.
-
Ebeveynliğin önemi tamamen kaybolmaz, ama asıl belirleyici faktör sosyal çevredir.
Kitabın Önemi
Nurture Assumption, psikoloji alanında büyük etki yaratmıştır. Kitap şu açılardan önemlidir:
-
Gelişim psikolojisindeki ebeveyn merkezli bakışı sarsması.
-
Akranların önemini bilimsel verilerle göstermesi.
-
Ebeveynlik, eğitim ve toplum politikalarında yeni tartışmalara yol açması.
Eleştiriler
Kitap aynı zamanda sert eleştiriler de almıştır:
-
Bazı psikologlar, ebeveyn etkisini fazla küçümsediğini savunur.
-
Ebeveyn sevgisinin, bağlanmanın ve değer aktarımının önemi göz ardı edilmiştir.
-
Akran etkisinin gücü kabul edilse de, bunun ebeveynliğin önüne geçirilmesi tartışmalıdır.
Yine de kitap, gelişim psikolojisinde klasikleşmiş bir eserdir ve hâlâ okunmaya devam etmektedir.
Sonuç: Çocuğu Yalnızca Aile Yetiştirmez
Judith Rich Harris’in Nurture Assumption kitabı, ebeveynliğe dair geleneksel kabulleri sorgular. Çocuğun kişiliğini belirleyen tek faktör anne-baba değil; genetik ve akran gruplarıdır.
Sonuç olarak, çocuk yetiştirirken ebeveynliğin rolü kadar çocuğun sosyal çevresini de dikkate almak gerekir.
Bir yanıt yazın