Lovebombing, gaslighting, ghosting, ve nihayetinde de işte, kara toprak…
Modern ilişkilerde ve iletişim süreçlerinde duygusal manipülasyon, farkında olmadan karşılaşabileceğimiz önemli bir sorundur. Bu manipülasyon taktiklerinin bazıları isimleriyle birlikte sosyal psikoloji literatüründe dikkat çeker hâle gelmiştir: Lovebombing, Gaslighting ve Ghosting. Aşağıda bu üç kavramın detaylı bir açıklamasını, nasıl ortaya çıktıklarını ve örnek durumları bulabilirsiniz.
1. Lovebombing
Nedir?
Lovebombing, bir kişiye aşırı ilgi, sevgi ve övgü göstererek onu etkileme veya manipüle etme taktiğidir. Manipülatif kişi (veya grup), karşısındakini kendi çıkarları doğrultusunda kazanmak, hızlıca yakınlaşmak veya duygusal olarak bağımlı hâle getirmek amacıyla tutkulu, yoğun ve bazen bunaltıcı seviyede aşk/ilgi göstermeye başlar. Bu taktiğe maruz kalan kişi başlangıçta kendisini çok özel ve değerli hissetse de bir süre sonra ilişkinin doğallığı ve karşılıklı saygı/denge unsurları zarar görür.
Nasıl Gelişir?
- Hızlı ve yoğun başlangıç: İlişki daha yeni başlamışken, bir taraf aniden yoğun ilgi ve romantik jestlerle karşısındakini etkiler. Sürekli mesajlaşmalar, hediyeler, sık sık buluşma talepleri, “hayatımın aşkısın” tarzında aşırı iddialı sözler bu dönemin tipik işaretleridir.
- Denetim ve bağımlılık yaratma: Lovebombing uygulayan kişi, yoğun sevgi gösterisinin ardından bazı kısıtlayıcı veya kontrol edici davranışlar sergilemeye başlayabilir. Örneğin, “Çok seviyorum, o yüzden sürekli seninle olmak istiyorum, arkadaşlarınla daha az görüşsen?” gibi talepler gelebilir.
- Ani değişim: Zamanla, aşırı sevgi bombardımanı yapan kişi ilgisini azaltabilir ve duygusal manipülasyon sürecine geçebilir. Bu, Lovebombing’in çoğunlukla başka bir manipülasyon taktiğiyle (örneğin Gaslighting) birleştiği noktadır.
Örnek Durumlar
- Yeni ilişkide aşırı romantik davranışlar: Birinin, henüz birkaç haftalık tanışmayla sürekli “ruh ikizimsin”, “sensiz yaşayamam” gibi laflarla karşısındakini etkileme çabası.
- Hediye yağmuruna tutma: Karşıdakinin hayır deme veya sınır koyma ihtimalini en aza indirmek için sürekli sürprizler, büyük hediyeler ve iltifatlarla kişinin gözünü kamaştırma.
- İş yeri veya arkadaş grubunda: Örneğin, bir lider figürün yeni ekibi üzerindeki otoritesini güçlendirmek için herkese aşırı ilgi, jestler ve övgüler sunması, ardından bu durumu kontrol mekanizması hâline getirmesi.
2. Gaslighting
Nedir?
Gaslighting, bir kişiyi olayları veya gerçekliği yanlış hatırladığına inandırarak onun özgüvenini ve sağlıklı yargılama becerilerini zayıflatma taktiğidir. Terim, 1944 yapımı Gaslight (Işıklar Sönerken) adlı filmden gelir. Filmde bir koca, karısının akıl sağlığını zayıflatmak için evdeki gaz lambalarının ışığını kısar ancak karısına ışığın değişmediğini söyler. Kadın zamanla kendi algısından şüphe duymaya başlar.
Nasıl Gelişir?
- Olayları inkâr etme: Gaslighting uygulayan kişi, geçmişte yaşanmış bir olayı tamamen inkâr eder veya çarpıtır. Karşısındakine “Abartıyorsun”, “Yanlış hatırlıyorsun” gibi sözlerle, kişinin kendi hafızasına ve algılarına olan güvenini sarsar.
- Suçu karşıdakine yükleme: “Her zaman senin hatan”, “Sen zaten her şeyi yanlış anlıyorsun” gibi sözlerle kurbanın özgüveni zayıflatılır.
- Rasyonelleştirme ve çarpıtma: Manipülatif kişi, “O olay öyle olmadı, sen aşırı hassassın” gibi cümleler kurarak gerçekliği kendine göre yeniden kurgular. Kurban zamanla neyin gerçekten yaşandığından, neyin sadece ima veya yalan olduğundan emin olamaz.
Örnek Durumlar
- İlişkide tekrarlanan hafıza oyunları: Partner, yapılan bir tartışmayı veya söylenmiş bir sözü inkâr ederek, “Asla böyle bir şey demedim, tamamen uyduruyorsun” der ve karşısındakini içten içe kendinden şüphe etmeye iter.
- Profesyonel hayatta: İş yerinde yönetici veya ekip arkadaşının, belirli hataları çalışanına yıkması ve ısrarla “Bunu sen söyledin” diyerek onu ikna etmeye çalışması. Çalışan, zamanla neyin doğru olduğunu algılamakta zorlanabilir.
- Aile içi ilişkiler: Ebeveynlerin, çocuklarının yaşadığı veya şahit olduğu negatif bir durumu “Sen hayal kuruyorsun, öyle bir şey olmadı” şeklinde yansıtarak çocuğun duygu ve düşüncelerini geçersiz kılması. Bu durum çocuğun benlik algısını olumsuz etkiler.
3. Ghosting
Nedir?
Ghosting, herhangi bir açıklama, uyarı veya veda olmaksızın iletişimi aniden kesme veya ortadan kaybolma eylemidir. Dijital çağın yaygın bir fenomeni olarak özellikle flört uygulamalarında, sosyal medyada veya anlık mesajlaşma platformlarında görülür. Ghosting’e maruz kalan kişi, ilişkinin neden sonlandığını veya neden iletişimin kesildiğini genellikle öğrenemez ve bir belirsizlik içinde kalır.
Nasıl Gelişir?
- Sosyal medya ve çevrimiçi platformlar: Teknolojinin sunduğu anonimlik ve kolaylık, insanların yüz yüze sorumluluk almak yerine “kaybolmasını” daha kolay hale getirir.
- Bağlılık korkusu veya sorumluluktan kaçınma: Bazı insanlar, ilişkide yaşadıkları zorlukları veya memnuniyetsizlikleri yüzleşerek çözemeyeceklerini düşündüklerinde ortadan kaybolmayı seçebilir.
- Duygusal olgunluk eksikliği: Sorunları veya duyguları iletişim yoluyla ifade etmek yerine onları yok sayma eğilimi gösteren kişiler, “bağları aniden keserek” konuyu kapatmaya çalışırlar.
Örnek Durumlar
- Flört uygulamalarında: Haftalarca konuştuğunuz, hatta belki birkaç kez görüştüğünüz birinin hiç haber vermeden mesajlara cevap vermemesi, sosyal medya hesaplarını kapatması veya sizi her yerden engellemesi.
- Arkadaşlık ilişkilerinde: Yakın olduğunuz bir arkadaşınızın, ortada büyük bir kavga veya sebep yokken telefonlarınızı açmaması, mesajlarınıza cevap vermemesi ve ortak arkadaşlarınızla da hiç iletişime geçmemesi.
- Profesyonel hayatta: Bir iş görüşmesi veya bir proje sürecinde yoğun etkileşimin ardından, muhatabınızın aniden e-postalara ve aramalara yanıt vermemesi, tüm iletişim kanallarını kapatması.
Bu Manipülasyon ve İletişimsizlik Taktiklerinin Psikolojik Etkileri
-
Özgüven Kaybı ve Anksiyete: Lovebombing ve Gaslighting, özellikle kurbanın kendi algılarını, değerini ve duygularını sorgulamasına yol açar. Ghosting ise ani bir kaybolma yüzünden terk edilme ve belirsizlik hislerini tetikleyerek endişe yaratır.
-
Depresif Duygular ve İzolasyon: İlişkide veya iletişimde dışlanma (ghosting) ya da psikolojik baskı (gaslighting) yaşayan kişiler, sosyal çevrelerinden uzaklaşabilir veya içe kapanma eğilimi gösterebilir.
-
Güven Sorunları: Kişi, tekrar benzer bir durumla karşılaşma korkusu nedeniyle yeni ilişkilere veya insanlara güvenmekte zorlanabilir. Hem romantik hem de arkadaşlık ilişkilerinde güvensizlik oluşabilir.
-
Duygusal Yıpranma: Sürekli belirsizlik, manipulasyon veya aniden kopmalar, kişinin duygu durumunu istikrarsızlaştırır. Yaşanan her bir manipülasyon, mental ve duygusal enerjiyi tüketir.
Bu Durumlarla Başa Çıkmak ve Korunmak İçin Öneriler
-
Sınır Koymayı Öğrenmek:
- Lovebombing aşamasında, ilişkinin çok hızlı ilerlediğini veya aşırı ilgiyle karşılaştığınızı hissettiğinizde, sağlıklı sınırlar belirlemek önemlidir.
- Örneğin, yoğun mesajlaşma ve sürekli görüşme tekliflerini kibarca azaltabilir veya net bir şekilde “Bu hız benim için biraz fazla” demeyi öğrenebilirsiniz.
-
Kendi Gerçekliğinize Güvenmek:
- Gaslighting’e maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, olayları veya duygularınızı yazmak, gerekirse güvendiğiniz üçüncü kişilerden (arkadaş, aile üyesi) perspektif almak gerçeklik algınızı güçlendirecektir.
- “Belki de yanlış hatırlıyorumdur” demeden önce kendinize “Bu benim duygularım ve bu duygular meşru” diyerek kendinizi doğrulayın.
-
İletişim Kanallarını Açık Tutmak (Ghosting’e Karşı):
- Eğer karşınızdaki kişiyle bir sorun yaşadığınızı veya ilgisinin azaldığını hissediyorsanız, doğrudan ve dürüst bir şekilde konuşmaya çalışın. Böylece ortadan kaybolma olasılığını azaltabilir veya en azından açıklık talep edebilirsiniz.
- Siz bir ilişkiyi bitirmeyi düşünüyorsanız, ghosting yerine kısa bir açıklama yapmak hem kendiniz hem de karşı taraf için daha sağlıklı olacaktır.
-
Gerekirse Profesyonel Yardım Almak:
- Yoğun manipülasyona (Lovebombing, Gaslighting) maruz kalmak, kişide travmatik etkiler yaratabilir. Terapist ya da psikolojik danışman desteği bu süreçleri atlatmakta çok yardımcı olur.
- Özellikle Gaslighting sebebiyle öz algısına güveni sarsılmış kişiler, profesyonel bir gözle değerlendirildiğinde daha hızlı iyileşme sağlayabilir.
-
Öz Değer ve Öz Şefkat Geliştirmek:
- Kişisel sınırların farkında olmak, kendine zaman ayırmak, özgüven inşa etmek ve öz şefkat (self-compassion) duygusunu geliştirmek, bu tür manipülasyonlara daha az açık olmanızı sağlar.
- “Hayır” diyebilme becerisini kazanmak ve duygusal ihtiyaçları fark edebilmek, manipülasyonla mücadelede önemli adımlardır.
Sonuç
Lovebombing, Gaslighting ve Ghosting; modern ilişki ve iletişim dinamiklerinde sıkça karşımıza çıkan manipülasyon ve iletişimsizlik biçimleridir. Sosyal medya ve teknoloji kullanımının artması, bu kavramların yaygınlığını ve görünürlüğünü de artırmıştır. Ancak farkındalık sahibi olmak, sınırlarımızı korumayı öğrenmek ve gerektiğinde profesyonel yardım almak, bu tür manipülatif ve sağlıksız ilişki davranışlarına karşı en güçlü savunmadır.
Unutmayın ki sağlıklı ilişkiler; açık iletişim, saygı, dürüstlük ve karşılıklı anlayış temelleri üzerine kurulur. Aşırı ilgi bombardımanından (lovebombing) şüphe ettiğinizde, gerçeklik algınızla çelişen durumlar yaşadığınızda (gaslighting) veya haber vermeksizin ilişkiyi bitiren veya görüşmeyi kesen (ghosting) kişi ya da durumlarla karşılaştığınızda, kendi duygusal ve psikolojik sağlığınızı korumayı önceliklendirin. Bu farkındalık, manipülatif döngüleri kırmanın en önemli adımıdır.
BONUS: Örnek bir Lovebombing, Gaslighting, Ghosting Senaryosu
Aşağıda, bir ilişki içerisinde lovebombing (yoğun ve aşırı ilgi), gaslighting (gerçekliği çarpıtarak karşı tarafın algısını manipüle etme) ve en sonunda ghosting (hiçbir açıklama yapmadan ortadan kaybolma) süreçlerinin sırayla yaşandığı kurgusal bir örnek senaryo bulacaksınız. Bu örnek, konuyu somutlaştırmak amacıyla oluşturulmuştur.
Örnek İlişki Senaryosu
1. Aşama: Lovebombing
- Tanışma ve hızlı yakınlaşma: Ayşe, birkaç ay önce katıldığı bir arkadaşının doğum günü partisinde Mehmet’le tanışır. Mehmet, Ayşe’yle ilk tanıştığından itibaren çok ilgili davranır, neredeyse her gün sık sık mesaj atar ve uzun telefon görüşmeleri yapar. Daha ilk haftalarda, Ayşe’nin ilgisini çekmek ve onu etkilemek için büyük jestler yapmaya başlar. Örneğin, bir haftalık tanışıklıklarına rağmen iş yerinin önüne çiçekler gönderir, romantik notlar yazar.
- Övgüler ve vaatler: Mehmet, Ayşe’ye sık sık “Ruh ikizimsin”, “Bu kadar kısa sürede kimse beni böyle etkilememişti” gibi cümleler kurar. Ayşe de başlangıçta bu durumdan hoşnut olsa da çevresindeki arkadaşları, ilişkinin çok hızlı ilerlediğini düşünür. Ayşe’nin gözünü biraz da bu aşırı ilgi kamaştırdığı için başlangıçtaki işaretleri görmezden gelmeye eğilimlidir.
- Büyülü bir dönem: Başlangıçta her şey mükemmel gibi görünür. Hediyeler, yoğun ilgi, romantik sürprizler, Ayşe’yi “hayatında hiç böyle ilgi görmediğine” inandırır. Mehmet, onu sosyal medyadan sürekli olarak takip eder; bütün fotoğraflarını beğenir, “Dünyanın en güzel kadını sensin” gibi mesajlar yazar.
2. Aşama: Gaslighting
- Yoğun ilginin azalması ve kontrol çabası: Birkaç ay sonra, Mehmet’in aşırı ilgisi aniden kesilmeye başlar. Ayşe, nedenini sorduğunda Mehmet, “Sen zaten hep abartıyorsun, ben eskisi kadar ilgileniyorum, yoksa senin kafanda mı kurduğun bir şey var?” diyerek Ayşe’yi suçlar. Oysa Ayşe, eskiden aldığı tatlı mesajların, telefonların kesildiğini çok net bir şekilde fark eder.
- Gerçekliği çarpıtma: Mehmet, Ayşe’yi arkadaşlarıyla daha az vakit geçirmesi için yönlendirir. “Onlar kötü niyetli, seni kıskanıyor, sana zarar vermelerini istemiyorum” diyerek korumacı bir maske takar. Ayşe bu durumu garipser fakat Mehmet “Ben sadece seni düşünüyorum, neden bana inanmıyorsun?” diyerek, olayı Ayşe’nin üzerine yıkar. Bu süreçte, Ayşe’nin zihninde “Acaba gerçekten ben mi olayları yanlış yorumluyorum?” soruları belirmeye başlar.
- İnkar ve suçu karşıya atma: Mehmet sık sık “Sen bana bunu söyledin, ben sana öyle bir şey demedim, hatırlamıyor musun?” gibi cümlelerle geçmiş konuşmaları çarpıtır. Ayşe, konuşmaların tam tersini hatırlasa da, Mehmet’in kararlı tutumu yüzünden kendinden şüphe eder hale gelir. Arkadaşlarıyla paylaştığında ise “Sen haklısın, Mehmet seni manipüle ediyor olabilir” yorumu alsa bile, Mehmet’in “Onlar bizi ayırmaya çalışıyor” sözlerinden etkilenir.
- Ayşe’nin duygusal olarak yıpranması: Sürekli kendini sorgulayan Ayşe, “Ben mi abartıyorum?” diye düşünürken, eskisi kadar ilgi görmemenin verdiği hayal kırıklığını da yaşar. Zamanla Mehmet’e bağımlı hale geldiğini fark etmeye başlasa da, Mehmet’in Gaslighting taktikleri onu ilişkide kalmaya ve ondan vazgeçememeye iter.
3. Aşama: Ghosting
- Ani gerginlik ve tartışma: Bir gün Ayşe, kendisine karşı bu tutarsız davranışların sebebini sormak üzere Mehmet’le ciddi bir konuşma yapar. Geçmişte yaşanan örnekleri somut bir şekilde dile getirir: “Şu gün bana şöyle söyledin, sonra tam tersini yaptın. Neden böyle davranıyorsun?” Mehmet ise Ayşe’ye yine “Sen iyice paranoyak oldun, bu ilişki beni çok yoruyor” der ve suçlayıcı bir tavırla onu susturmaya çalışır.
- Sessizlik ve kopuş: Tartışmanın ertesi günü Ayşe, Mehmet’e ulaşmak ister, ancak aramalarına ve mesajlarına cevap alamaz. Sosyal medyada Mehmet’in hesapları hâlâ aktif görünmesine rağmen, Ayşe’yi engellemiş olduğunu fark eder. Mehmet, hiçbir açıklama yapmadan iletişimi tamamen keser.
- Belirsizlik ve sorgulama: Ayşe neye uğradığını şaşırır. Neden böyle aniden ortadan kaybolduğunu anlayamaz, bir sebep ya da bir “veda” cümlesi bekler. Ancak Mehmet hiçbir açıklama yapmaz, bütün hesaplarından Ayşe’yi engelleyerek hayatından çıkar. Bu, Ayşe’de yoğun bir terk edilme duygusuna ve belirsizliğe yol açar. “Bu kadar yoğun yaşanan şeyler nasıl bir anda yok sayılır?” sorusunun cevabını alamaz.
Bu Sürecin Ayşe Üzerindeki Etkileri
-
Özgüven ve Değer Duygusu:
Başlangıçta aşırı ilgiyle (lovebombing) kendini çok değerli hisseden Ayşe, ilişkinin ilerleyen dönemlerinde Mehmet’in Gaslighting tavırları nedeniyle kendi düşüncelerini, anılarını ve duygularını sorgulamaya başlar. Son aşamada ise ghosting, Ayşe’nin “Yetersiz miydim?” veya “Ne yanlış yaptım?” gibi sorularla kendini suçlamasına neden olur. -
Kaygı ve Depresif Eğilimler:
Gaslighting, kişinin gerçeklik algısını bozarak sürekli bir belirsizlik ve kaygı hâli yaratır. Ghosting ise hiçbir açıklama yapılmadan aniden iletişimin kesilmesi yüzünden duygusal anlamda çöküşe neden olabilir. Ayşe, kendini değersiz ve terk edilmiş hisseder. -
İlişkilere Olan Güvensizlik:
Bu deneyim, Ayşe’nin gelecekteki ilişkilerine daha kuşkucu yaklaşmasına yol açabilir. Yeni tanıştığı insanların aşırı ilgi göstermesi durumunda hemen savunmaya geçebilir veya “nasıl olsa yine aynı sonla bitecek” düşüncesiyle yakın ilişkiden kaçınabilir.
Kısa Değerlendirme
Bu örnek senaryoda Ayşe, lovebombing (aşırı ve hızlı ilgi) ile başlayan bir ilişkide, zamanla gaslighting (algı ve hafıza manipülasyonu) deneyimi yaşar ve en sonunda ghosting (ani ve açıklamasız iletişim kesimi) ile baş başa kalır. Her ne kadar kurgusal bir örnek olsa da gerçek hayatta benzer dinamikleri olan pek çok ilişki gözlemlenebilir.
- Lovebombing, kişiyi hızlıca duygusal bir bağlılığa çekerek kontrolü ele geçirmeye hizmet eder.
- Gaslighting, bu kontrolü sürdürmek için kişinin sağlıklı algısını zayıflatır.
- Ghosting, manipülasyon ve yüzleşmeden kaçınmanın en keskin biçimlerinden biridir; hedefteki kişi, hiçbir cevap veya kapanış olmadan ilişkiyi sonlanmış bulur.
Ayşe’nin bu hikâyesi, özellikle ilişkilere çok hızlı, yoğun ve aşırı pozitif başlayıp sonrasında çelişkili davranışlar ve manipülasyon gösteren insanlara karşı tetikte olmanın önemini vurgular. Özellikle “Bu hissettiğim ve yaşadığım şey gerçek mi?” sorularını soran kişilerin, güvendikleri arkadaşlarına ya da profesyonellere danışarak kendi algılarını doğrulamaları kritik bir adım olabilir. Ayrıca sınır koymayı öğrenmek ve karşımızdakinden gelen aşırı sevgi ve ilgiyi de belirli bir mantık süzgecinden geçirmek, sağlıklı ilişkiler sürdürme açısından oldukça değerlidir.
Bir yanıt yazın