Gaslighting Nedir?

Gaslighting Nedir?

Gaslighting, bir kişinin (ya da bir grubun) kurbanının gerçeklik algısını, hafızasını, duygu ve düşüncelerini manipüle ederek onu kendi benlik algısından şüphe ettirmeye yönelik sistematik bir psikolojik taciz veya manipülasyon yöntemidir. Bu terim, ilk kez 1938’de sahnelenen “Gas Light” adlı tiyatro oyunundan ve daha sonra 1944’te çekilen film uyarlamasından gelir. Filmde, baş karakter, eşinin evdeki gaz lambalarının ışığını kasten kısması ve ardından bunu inkar etmesi sebebiyle, kendi akıl sağlığından şüphe etmeye başlar.

Teorik Temeller

• Sosyal Etki ve Manipülasyon: Sosyal psikolojide, bireyin düşünce, duygu ve davranışlarının başkalarının etkisi altında nasıl şekillendiği önemli bir araştırma konusudur. Gaslighting, bu etkinin zararlı ve manipülatif bir biçimidir.
• Güç ve Kontrol Dinamikleri: Gaslighting’in temelinde, gücü elinde tutan tarafın (gaslighter) mağdurun (gaslightee) gerçeklik algısını bozarak kontrol ve üstünlük sağlaması yatar. Böylelikle gaslighter, mağdurun duygu durumunu, düşüncelerini ve hatta eylemlerini yönetmeye çalışır.
• Bilişsel Çelişki ve Şüphe Yaratma: Gaslighter, mağdurda bilişsel çelişki (cognitive dissonance) yaratarak, kendi düşünce ve duygu sistemlerinden şüphe duymasına neden olur. Mağdur, “Gerçekten yanılıyor olabilir miyim?” diye düşünmeye başlayarak öz güven kaybı yaşar.
• İç Grup – Dış Grup Etkileri: Sosyal psikolojide grup dinamiği, bireyin görüş ve davranışlarını güçlü biçimde etkileyebilir. Birey, gaslighting uygulayan kişiyle aynı sosyal çevredeyse, çevrenin de etkisiyle “yanılıyor olabileceğine” daha kolay ikna olabilir. Kimi zaman gaslighter, mağduru “dışlanma” korkusuyla tehdit de edebilir (aileden veya arkadaş grubundan dışlanma gibi).

Gaslighting Nasıl Uygulanır?

1. İnkar: Gaslighter, mağdurun yaşadığı veya gördüğü şeyleri inkar ederek, “Böyle bir şey hiç olmadı.” veya “Yanlış hatırlıyorsun.” gibi ifadeler kullanır.
2. Minimize Etme: Mağdurun duyguları küçümsenir, “Aşırı abartıyorsun.”, “Hep dramatiksin.” gibi söylemlerle mağdurun hisleri geçersiz kılınır.
3. Gerçeği Çarpıtma: Gaslighter, yaşanan olayları seçici biçimde anlatır veya mağdurun ifadelerini saptırır. Mağdur, “Ben mi yanlış hatırlıyorum?” diye düşünmeye başlar.
4. Bilgi Saklama veya Bilgiyi Yanlış Yansıtma: Bilgileri eksik ya da çarpıtılmış şekilde sunarak, mağdurun karar verme becerisi zayıflatılır.
5. Suçlu Hissettirme: Gaslighter, mağduru suçlayarak “Kendi hatan, sen hep böyle yapıyorsun.” vb. cümlelerle aslında sorumluluğunu mağdurun üzerine yıkar.

Gaslighting, toksik romantik ilişkilerde sıklıkla lovebombing ile başlayıp ghosting ile biten sürecin orta aşaması olarak vuku bulur. Bu olay örüntüsü ile ilgili yazımızı okumak için linke tıklayabilirsiniz.

Gaslighting Örnekleri

1. Romantik İlişkilerde:

   • Partneriniz evdeki eşyaların yerini değiştiriyor ve siz sorduğunuzda “Hiçbir şeyi ben oynatmadım, sen yanlış hatırlıyorsun.” diyerek sizi yanılttığını ima ediyor.
   • Siz bir tartışma sırasında, rahatsız olduğunuz şeyi dile getirince “Sen zaten hep sorun çıkarıyorsun, yine abartıyorsun.” diyerek, duygularınızı geçersiz kılıyor.

2. Aile İçi İlişkilerde:

   • Bir aile büyüğünüz, geçmişte yaşadığınız bir olayı hatırlattığınızda, “Yok öyle bir şey olmadı, sen çocukken de hep uydurur dururdun.” diyerek sizi küçümsüyor.
   • Aile içinde yaşanan bir tartışmada duygusal olarak incindiğinizi belirtince, “Sen her zaman abartılı tepki veriyorsun, sorun sende.” diyerek sorumluluğu reddediyorlar.

3. İş Yerinde:

   • Patronunuz belli bir talimatı size vermiş olmasına rağmen, sonucu beğenmeyince “Ben sana bunu hiç söylemedim.” veya “Yanlış anladın, aslında ben başka bir şey kastetmiştim.” diyerek sizi hatalı gibi gösteriyor.
   • İş arkadaşınız sürekli eksik veya yanlış bilgi paylaşarak, işinizi doğru yapamadığınız için sizi suçluyor ve “Her şeyi biz mi öğreteceğiz, hiç dikkat etmiyorsun.” gibi ifadelerle özgüveninizi zedeliyor.

4. Arkadaşlık İlişkilerinde:

   • Bir arkadaşınız, geçmişte size söylediği kırıcı sözleri hatırlattığınızda “Ben öyle bir şey demedim, sen yanlış hatırlıyorsun.” diyerek gerçeği inkar ediyor.
   • Sizi ortamda küçük düşürüp, rahatsız edecek şakalar yapıyor ama rahatsız olduğunuzu söylediğinizde “Sen espri yapmayı anlamıyorsun, çok alıngansın.” diyerek duygularınızı değersizleştiriyor.

Gaslighting Yapılan Kişi Üzerindeki Etkileri

• Öz Güven Kaybı: Mağdur, sürekli kendinden şüphe duyduğu için özgüveni zedelenir.
• Kaygı ve Depresyon: Gerçeklik algısındaki çelişkiler, ruh sağlığını olumsuz etkileyerek kaygı bozukluğu, depresyon gibi sorunlara yol açabilir.
• İzolasyon: Mağdur, başkalarına anlatamayacağı veya kimsenin onu anlamayacağı düşüncesiyle sosyal çevreden uzaklaşabilir.
• Bağımlılık: Mağdur, gerçekliğini teyit edemediği için gaslighter’a daha fazla bağımlı hale gelebilir; sık sık “Gerçekten bu böyle miydi?” diye onay istemeye başlar.

Gaslighting Yapan Kişiye Nasıl Davranmalı?

Gaslighting’den korunma yolları olarak aşağıdaki yöntemlerden bir veya birden fazlasını deneyebilirsiniz.

Gerçeklik Algınızı Korumaya Çalışın

• Gaslighting yapan kişiler, sizi kendi hafızanızdan ve algılarınızdan şüphe etmeye zorlar. Bununla başa çıkmanın en iyi yolu, gerçeklerinizi sağlam tutmaktır. Kendinize güvenin ve yaşadıklarınızı küçük notlar, günlükler veya ses kayıtları ile belgeleyin. Böylece, karşı taraf sizi yanıltmaya çalışsa bile kendinizi doğrulayabilirsiniz.

Tartışmalara Girmemeye Çalışın

• Gaslighting yapan biriyle tartışmaya girmek genellikle sonuçsuz kalır ve sizi daha da yıpratır. Çünkü bu kişiler manipülasyon ustasıdır ve sizi sürekli kendinizi savunmak zorunda bırakırlar. Bunun yerine, sınırlarınızı belirleyin ve karşı tarafın sizi yönlendirmesine izin vermeyin.

Sınırlarınızı Net Bir Şekilde Çizin

• Gaslighting genellikle kontrol kurma amacıyla yapılır. Bu yüzden, duygusal ve zihinsel sağlığınızı korumak için sınırlar koymalısınız. Örneğin, “Benim yaşadıklarımı ve hissettiklerimi küçümsemeni kabul etmiyorum.” gibi net ifadeler kullanabilirsiniz. Eğer karşı taraf sınırlarınıza saygı göstermiyorsa, iletişimi minimuma indirmeyi düşünmelisiniz.

Güvendiğiniz Kişilerden Destek Alın

• Gaslighting, kişiyi izole etmeye ve yalnız hissettirmeye yönelik bir manipülasyon taktiğidir. Bu nedenle, yakın arkadaşlarınıza ve ailenize durumu anlatmak ve onların bakış açılarını almak önemlidir. Dışarıdan birinin olaya objektif yaklaşması, gerçeği görmenizi kolaylaştırabilir.

Profesyonel Yardım Almayı Düşünün

• Eğer gaslighting maruziyetiniz uzun süreli ve yoğunsa, bir terapist veya psikolog ile görüşmek size yardımcı olabilir. Bir uzman, durumunuzu objektif bir şekilde değerlendirerek, bu tür manipülasyonlara karşı daha güçlü durmanız için stratejiler geliştirebilir.

İletişimi Kesme Seçeneğini Değerlendirin

• Bazı durumlarda, gaslighting yapan kişiyle iletişimi tamamen kesmek en sağlıklı seçenek olabilir. Özellikle bu kişi sürekli manipülasyon yapıyor ve sizi duygusal olarak yıpratıyorsa, kendinizi korumak için mesafe koymak en doğru hareket olabilir.

Gaslighting ile başa çıkmak zordur, ancak kendinize güveninizi koruyarak, sınırlarınızı belirleyerek ve gerektiğinde destek alarak bu manipülasyona karşı kendinizi savunabilirsiniz.

Sonsöz

Gaslighting, sosyal psikoloji literatüründe önemli bir yer tutan, bireyin özgüvenini, gerçeklik algısını ve duygusal sağlığını zedeleyen güçlü bir manipülasyon tekniğidir. Hem ikili ilişkilerde hem de grup içi dinamiklerde karşımıza çıkabilir. Farkındalık geliştirmek, kanıtları saklamak ve güvenilir kişilere veya uzmanlara danışmak, bu manipülatif davranışla başa çıkmanın en önemli yollarındandır. Bu sürecin sonunda, “Gerçekten ben mi yanlış hatırlıyorum?” sorusu yerine, kendi duygu ve düşüncelerinizin geçerli ve önemli olduğunu hatırlamak sağlıklı bir benlik algısı için kritiktir.