Bir basketbol pası izlerken sahnenin ortasından geçen bir gorili fark etmediğinizi hayal edin. Kulağa imkânsız geliyor, değil mi? Ancak Christopher Chabris ve Daniel Simons’un gerçekleştirdiği ünlü deneyde, katılımcıların yarısı gerçekten de gorili görmemişti. Bu deney, insan zihninin ne kadar sınırlı ve yanılabilir olduğunu gösterdi. İşte bu kitaba da adını veren Görünmez Goril (The Invisible Gorilla), algı, hafıza, dikkat ve özgüven üzerine çarpıcı derslerle dolu bir eserdir.
Yazarlar Hakkında
-
Christopher Chabris, Harvard Üniversitesi’nde bilişsel psikoloji alanında çalışmış bir araştırmacıdır.
-
Daniel Simons, Illinois Üniversitesi’nde psikoloji profesörüdür.
İkili, “görünmez goril deneyi” ile tüm dünyada tanınmış, ardından bu fenomeni ve benzer bilişsel yanılsamaları açıklamak için bu kitabı kaleme almıştır.
Kitabın Temel Tezi
Kitabın ana mesajı şudur:
İnsan zihni sandığımızdan çok daha kırılgan, sınırlı ve önyargılara açıktır. Düşündüğümüz kadar dikkatli değiliz, hafızamız düşündüğümüz kadar güvenilir değil ve kendimize olan güvenimiz düşündüğümüzden fazla.
Başka bir deyişle, beynimiz bizi sürekli yanıltır ama bu yanıltmalar sistematik ve öngörülebilirdir.
Görünmez Goril Deneyi
Kitap, ünlü deneyle başlar:
-
Katılımcılardan bir basketbol videosunu izleyip pas sayılarını saymaları istenir.
-
Görüntünün ortasından bir goril kostümlü kişi geçer, kameraya bakar ve el sallar.
-
Sonuçta, katılımcıların yaklaşık yarısı gorili fark etmez.
Bu olguya “dikkat körlüğü” (inattentional blindness) denir. Yani, gözlerimiz görse bile zihnimiz fark etmeyebilir.
Kitabın 6 Büyük Yanılsaması
Chabris ve Simons, kitabı insanların zihinsel süreçlerde en sık yanıldığı 6 temel yanılsama üzerine kurar.
1. Dikkat Yanılsaması
-
İnsanlar dikkat ettiklerinde her şeyi göreceklerini sanır.
-
Oysa dikkat sınırlıdır; bir şeye odaklandığımızda diğer şeyleri gözden kaçırırız.
-
Örneğin, sürücüler telefonla konuşurken yola odaklansalar bile birçok detayı fark etmez.
2. Hafıza Yanılsaması
-
Hafızamızı bir video kaydı gibi sanırız.
-
Oysa hafıza, sürekli yeniden inşa edilen bir süreçtir ve kolayca çarpıtılabilir.
-
Tanık ifadelerinin çoğu bu yüzden güvenilmezdir.
3. Güven Yanılsaması
-
İnsanlar kendilerine çok güvenir ama bu güven her zaman doğrulukla örtüşmez.
-
Örneğin, sürücülerin çoğu “ortalamanın üstünde” olduklarını düşünür.
-
Aşırı güven, yanlış kararların en büyük nedenlerinden biridir.
4. Bilgi Yanılsaması
-
Çoğumuz bir şeyleri bildiğimizi sanırız, fakat aslında yüzeysel bilgiye sahibizdir.
-
Örneğin, basit bir klozetin nasıl çalıştığını ya da bir bisikletin tüm parçalarını doğru çizmeyi çoğu insan beceremez.
-
Yani beynimiz “anladığını sanma” tuzağına düşer.
5. Sebep Yanılsaması
-
İnsanlar davranışlarının nedenlerini doğru bildiklerini sanır, ama çoğu zaman yanılırlar.
-
Psikoloji deneyleri, kararlarımızın bilinçdışı faktörlerden etkilendiğini göstermiştir.
-
Yine de insanlar, seçimlerinin mantıklı nedenleri olduğuna inanır.
6. Potansiyel Yanılsaması
-
İnsanlar potansiyellerinin sınırsız olduğuna inanır, ama zihinsel kapasite ve dikkat sınırlıdır.
-
Çoklu görev (multitasking) yapabildiğini düşünenler aslında performanstan ödün verir.
-
Potansiyeli yanlış değerlendirmek hayal kırıklığı ve başarısızlık getirebilir.
Günlük Hayata Yansımalar
Görünmez Goril yalnızca akademik bir eser değildir; günlük hayatta uygulanabilecek pek çok ders içerir:
-
Araç kullanırken: Telefonla konuşmak dikkat körlüğünü artırır.
-
Tanıklıklarda: Hafızaya körü körüne güvenmek yanlıştır.
-
İş hayatında: İnsanların bildiğini sandıkları şeyleri sorgulamak gerekir.
-
İlişkilerde: Karşımızdakinin davranışlarının nedenlerini her zaman doğru anlayamayız.
Kitabın Önemi
Bu eser, bilişsel psikolojinin temel bulgularını popüler bir dille geniş kitlelere ulaştırmıştır. Kitap özellikle şu açılardan önemlidir:
-
İnsan algısının ve hafızasının sınırlarını göstermesi.
-
“Gördüğümüz şeye inanalım” yanılgısını çürütmesi.
-
Günlük hayatta daha temkinli ve farkındalıklı olmamız için yol göstermesi.
Eleştiriler
Kitap genel olarak çok ilgi görmüş olsa da bazı eleştiriler de almıştır:
-
Örneklerin zaman zaman fazla popüler bilim diliyle anlatıldığı, akademik derinliğin az olduğu söylenir.
-
Deneylerin laboratuvar ortamında olması, gerçek hayatın karmaşıklığını tam yansıtmayabilir.
Buna rağmen, Görünmez Goril psikolojiye ilgi duyan herkesin mutlaka okuması gereken bir klasik haline gelmiştir.
Sonuç: Zihnimizden Daha Azına Güvenmeliyiz
Christopher Chabris ve Daniel Simons’un Görünmez Goril kitabı, insan zihninin sınırlarını ortaya koyar. Bizler sandığımız kadar dikkatli, hafızamız sandığımız kadar güvenilir, bilgimiz sandığımız kadar sağlam değildir.
Sonuç olarak, bu farkındalık bize daha alçakgönüllü, dikkatli ve bilinçli yaşamamız için yol gösterir.
Bir yanıt bırakın